Onder het beleid van president Enrique Peña Nieto zijn naar verhouding al meer mensen omgekomen dan tijdens de twee termijnen van Felipe Calderón. Tussen 2006 en 2012 sneuvelden 83.000 Mexicanen in de drugsoorlog, maar al binnen veertien maanden na het aantreden van Peña Nieto stierven ruim 23.000 landgenoten van de huidige president. Onder zijn bewind zijn bovendien 1,6 miljoen Mexicanen ontheemd.

Successen
Schrijnende cijfers, zoveel is zeker. Maar er lijken na jaren van terreur, intimidatie en bloedbaden eindelijk positieve resultaten te worden geboekt door de Mexicaanse overheid en diens partner in crime Drug Enforcement Agency (DEA) uit de VS. Zo werd in oktober 2012 de oprichter van het beruchte Los Zetas-kartel gedood. Heriberto Lancano, beter bekend als ‘The Executioner’ en een van Mexico’s meest beruchte criminelen, werd door de Mexicaanse marine na forensische tests officieel dood verklaard. In diezelfde weken werden ook Salvador Alfonso Martinez ‘The Squirrel’ Escobedo en Ivan Velazquez ‘El Talibán’ opgepakt. Een goede prestatie, als je bedenkt dat Mexico in de tientallen jaren daarvoor slechts twintig drugsbaronnen arresteerde.

In 2012 rekende Mexico in drie weken met drie drugsbazen af

Een jaar later volgden de inrekeningen van Los Zetas-baas Miguel Treviño ‘Z-40’ Morales en Mario Ramírez ‘X-20’ Treviño van het Golfkartel. Maar geen enkel jaar stond in het teken van zoveel successen als 2014: Dionisio Loya Plancarte van het Knights Templars-kartel verdween door de Mexicaanse federales achter de tralies. En, als kers op de taart: de arrestatie van de meest gezochte drugscrimineel ter wereld, Joaquín ‘El Chapo’ Guzmán, hoofd van het Sinaloa-kartel. Begin dit jaar volgde nog de detentie van Omar Trevino ‘Z-42’ Morales (Los Zetas) en Servando Gomez (Knights Templar).

Hervormingen
En er is meer. In het najaar van 2011 stelde Alejandro Poiré, de Mexicaanse minister van Binnenlandse Zaken, dat de Mexicaanse ‘War on Drugs’ te winnen valt door de overheid. Zo waren destijds 21 van de 37 meest gezochte drugsbazen opgepakt of gedood en meer dan 122.000 wapens in beslag genomen. Verder heeft de Mexicaanse federale politie een enorme verbeterslag gemaakt: het korps is in de 21e eeuw verzesvoudigd tot 35.000 agenten, die samenwerken met 7.000 universitaire inlichtingenexperts.

Mexicaanse rechtshervormingen zijn in 2016 afgerond

Poiré haalt ook de juridische hervormingen in zijn land aan: die leiden tot de garantie van processen tegen drugskartels, betere bescherming voor slachtoffers en meer efficiëntie en transparantie bij rechtszaken. De herzieningen van het Mexicaanse recht zijn naar verwachting volgend jaar helemaal doorgevoerd. Tot slot werkt het Mexicaanse Congres aan een wetsvoorstel dat de federale regering meer mogelijkheden geeft om geldwitwassers te onderzoeken en vervolgen. Dat veranderingen aan het rechtssysteem succes kunnen hebben, bewijst het indammen van het voormalige drugsconflict in Colombia. De hervormingen van het Mexicaanse rechtssysteem zijn naar verwachting in 2016 afgerond.

Kritiek
Desondanks kan de voorzichtige jubelstemming in Mexico op een hoop kritiek rekenen. José Merino, politicoloog aan het Center for Research and Teaching in Economics (CIDE), vindt dat Mexico door de felle bestrijding van de kartels het rechtssysteem ondermijnt. “In de afgelopen vijf jaar zijn Mexicanen experts geworden in slachtpartijen, maar we begrijpen nog steeds de oorzaken van die doden niet. Erger nog, we zijn eraan gewend geraakt om lijken te zien, terwijl we rechterlijke vervolgingen zouden moeten aanschouwen”, schrijft de politicus in America’s Quarterly. Merino hekelt vooral de aanpak van de federale politie, die door het ontmantelen van grote drugskartels juist smallere cellen creërt.

Oplossingen
Business Insider publiceerde in 2011 eveneens een opmerkelijk artikel. Politiek redacteur Grace Wyler schrijft dat de beste oplossing voor de drugsoorlog een wapenstilstand tussen overheid en kartels is. Immers, voordat voormalig president Calderón een oorlog tegen de drugsbazen afkondigde, merkten burgers nog weinig van de drugscriminaliteit.

Een andere geweldloze oplossing voor de drugsoorlog is het platleggen van de financiële (witwas)activiteiten van de kartels via banken als het Britse HSBC en de Bank of America. Foreign Policy merkt op dat het vermoorden van kartelbazen slechts “martelaarschap” aanwakkert – bovendien kan hun plek vrij eenvoudig worden ingenomen door andere kartelleden – dat geldboetes een gering effect hebben en dat drugs slechts een deel van de bezigheden van Los Zetas en het Sinaloa-kartel uitmaakt. “Wat de drugskartels echt verkopen, is logistiek, net zoals Wal-Mart en Amazon.com”, schrijft het gerenommeerde magazine. “De bruutste gevechten van de drugskartels gaan niet over klanten of distributeurs, maar over havens en handelsroutes.”

Wapenstilstand, legaliseren of terugtrekking van de VS?

The Atlantic voorziet een nog radicalere oplossing: het legaliseren van drugs zal de invloed van de kartels volgens het tijdschrift ernstig verzwakken. De illegaliteit van de drugs, en het risico dat het smokkelen daarvan met zich meebrengt, drijft de prijs ervan namelijk op. Decriminalisatie zal de drugsprijzen laten kelderen, waardoor de handel in bijvoorbeeld cocaïne nauwelijks nog winstgevend is. Regulering van drugs in Portugal (2001) en marihuana in de Verenigde Staten (2012) is succesvol gebleken, met een significante afname van drugsgerelateerde vergrijpen en slechts lichte toename van consumptie als gevolg.

Over de VS gesproken: door diens blijvende inmening in het conflict zou het geweld alleen maar zijn toegenomen. De VS, dat met zijn Navy SEALs de Mexicaanse marine traint, steekt jaarlijks bijna een half miljard dollar (454 miljoen euro) in de Mexicaanse ‘War on Drugs’. Sommigen vergelijken de Amerikaanse interventie zelfs met die in Afghanistan. Hoe harder het overheidsgeweld tegen de kartels wordt, hoe hoger de prijzen van de smokkel worden door het hogere risico. Een geweldloze oplossing lijkt dus de enige manier om de Mexicaanse drugsoorlog een halt toe te roepen.

Literatuurlijst:

[1] Animal Politico. (2012, 27 november). 83 mil muertos del narco en sexenio de Calderón: Semanario Zeta. Animal Politico. Geraadpleegd op http://www.animalpolitico.com/2012/11/83-mil-muertos-por-el-narco-en-sexenio-de-calderon-semanario-zeta/.

[2] Zeta Tijuana. (2014, 17 maart). Los primeros 23 mil 640 muertos de Enrique Peña Nieto. Zeta Tijuana. Geraadpleegd op http://zetatijuana.com/ZETA/reportajez/los-primeros-23-mil-640-muertos-de-enrique-pena-nieto/.

[3] El Economista. (2012, 7 januari). Desplazados, tragedia silenciosa en México. El Economista. Geraadpleegd op http://eleconomista.com.mx/seguridad-publica/2012/01/07/desplazados-tragedia-silenciosa-mexico.

[4] Abad-Santos, A. (2012, 9 oktober). Mexican Navy Thinks It’s Killed the Leader of the Zetas Cartel. The Wire. Geraadpleegd op http://www.thewire.com/global/2012/10/mexican-navy-thinks-it-killed-leader-zetas-cartel/57746/.

[5] Malkin, E. (2012, 8 oktober). Mexico Gang Leader Held in Massacre of Migrants. The New York Times. Geraadpleegd op http://www.nytimes.com/2012/10/09/world/americas/mexican-drug-leader-salvador-alfonso-martinez-escobedo-arrested.html.

[6] Beckhusen, R. (2012, 27 september). ‘El Taliban’ Is Gone, But His Rival Mexican Drug Lord Is Worse. Wired. Geraadpleegd op http://www.wired.com/2012/09/el-taliban/.

[7] Smith, B. (2014, 24 februari). Arresting Mexican kingpin ‘el Chapo’ hardly means the drug war is over. The Guardian. Geraadpleegd op http://www.theguardian.com/commentisfree/2014/feb/24/el-chapo-arrest-mexico-most-wanted-drug-kingpin-end-era.

[8] Castillo, M., Shoichet, C.E., Gutierrez, F. (2015, 5 maart). Reputed boss of Zetas drug cartel captured in Mexico. CNN. Geraadpleegd op http://www.cnn.com/2015/03/04/americas/mexico-zetas-leader-captured/.

[9] Quinones, N. (2015, 27 februari). Leader of Knights Templar drug cartel detained in Mexico. CNN. Geraadpleegd op http://www.cnn.com/2015/02/27/world/mexico-knights-templar-leader-detained/.

[10] Poiré, A. (najaar 2011). By working with Mexican civil society and reforming the police force, we are scoring major victories. America’s Quarterly. Geraadpleegd op http://www.americasquarterly.org/node/2989.

[11] O’Neill, S.K. (2011, 17 juni). How Mexico Can Win the Drug War, Colombia’s Way. Council on Foreign Relations. Geraadpleegd op http://www.cfr.org/mexico/mexico-can-win-drug-war-colombias-way/p25298.

[12] Merino, J. (najaar 2011). The battle against narcotics traffickers has undermined exactly what is needed to win this war: the rule of law. America’s Quarterly. Geraadpleegd op http://www.americasquarterly.org/node/2989.

[13] Wyler, G. (2011, 5 maart). How Mexico Can Stop Losing The Drug War. Business Insider. Geraadpleegd op

http://www.businessinsider.com/how-mexico-can-stop-losing-the-drug-war-2011-3#ixzz3VPEUMJwi.

[14] Wyler, G. (2011, 28 februari). Former Mexican Governor Admits Past Presidents Controlled Drug Trade. Business Insider. Geraadpleegd op http://www.businessinsider.com/former-mexican-governor-admits-pri-presidents-controlled-drug-trade-2011-2#ixzz3VPEwDDTL.

[15] Morris, E.K. (2013, 4 december). Think again: Mexican Drug Cartels. Foreign Policy. Geraadpleegd op http://foreignpolicy.com/2013/12/04/think-again-mexican-drug-cartels/.

[16] Friedersdorf, C. (2013, 30 april). Mexico Is Ready to End Failed Drug-War Policies—Why Isn’t the U.S.? The Atlantic. Geraadpleegd op http://www.theatlantic.com/politics/archive/2013/04/mexico-is-ready-to-end-failed-drug-war-policies-why-isnt-the-us/275410/.

[17] Becker, G., Murphy, K. (2013, 4 januari). Have We Lost the War on Drugs? The Wall Street Journal. Geraadpleegd op http://www.wsj.com/articles/SB10001424127887324374004578217682305605070.

[18] Gwynne, K. (2012, 26 september). Mexican Drug War victims: US is responsible. Salon. Geraadpleegd op http://www.salon.com/2012/09/26/mexican_drug_war_victims_us_is_responsible/.

[19] NPR. (2014, 18 maart). Why Getting ‘El Chapo’ Wasn’t The End Of The Drug War. NPR. Geraadpleegd op http://www.npr.org/2014/03/08/287869159/why-getting-el-chapo-wasnt-the-end-of-the-drug-war.